هنر مسگری یکی کهن‌ترین صنایع‌دستی ایران زمین است که گفته می‌شود حتی ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد قدمت دارد و پس از فلز طلا بشر اولین فلزی که کشف و استفاده کرد همین فلز مس بوده است. فوت و فنی از ضرب آهنگ چکش بر ورقه خوشرنگ مسی که شغل پدران و نیاکان ایران زمین را گوشزد می‌کند.
پایگاه خبری سنگ نوشته، مصاحبه، نرگس سپه‌وند- این هنر خاص و پر از حوصله و تلاش استادکاران خاص خود دارد و معمولا در اقصی‌نقاط ایران از دیرباز به‌صورت موروثی با شاگردی فرزندان از پدر به پسر به ارث رسیده است و هیچکس در این هنر و صنعت زیبا خبره نشده مگر با شاگردی و چکش‌زنی‌های مداوم و تمرین و ممارست فراوان در دکان پدر. از آنجایی که صبر و حوصله زیادی می‌طلبد و خلق اشکال زیبا از یک ورق مس زمانبر بوده و در مقایسه با صرف زمان و انرژی مسگر دیر به فروش می‌رسد فقط در خانواده مسگرها رواج داشته و به عنوان یک شغل خواهان چندانی از سوی غیر ندارد.اما در شهر خرم‌آباد با یک پدیده خاص در ارتباط با احیای هنر مسگری مواجه هستیم. استاد علیرضا خسروی تنها مسگر پر تلاش این شهر که در محله پشت‌بازار خرم‌آباد سکونت و کارگاه دارد. با ضربات چکش مسگری‌اش در طنین سال ۱۴۰۰، هنوز اصالت، سبک زندگی ایرانی و شکوه مهمانوازی و پذیرایی سفره ایرانیان را تکرار می‌کند. شاید تنها تصویری که از شغل و هنر مسگری در ذهن داریم، صدای ممتد چکش از ضربات دست یک پیرمرد در ته دالان یک حجره باریک است که در ظلمات همان دکان سنتی هنر دستش بسیار خوش می‌درخشد ولیکن علیرضا خسروی ساکن شهر خرم‌آباد از مسگران جوان اما کهنه‌کار لرستان است او متولد ۱۳۶۳ است که با ضرب شصت همان اساتید قدیمی بر پیکره مس می‌تازد و آثار به زیبایی و اصالت همان آفتابه لگن تزیینی و دیگ‌های سنتی خلق می‌کند.
لطفا خودتان را معرفی کنید و چه مدت است که به این حرفه مشغول هستید؟
علیرضا خسروی هستم متولد ۱۳۶۳ و از دوران نوجوانی مشغول به هنر مسگری و ساخت صنایع‌دستی مس شدم و در حال حاضر به مدت ۱۰ سال است در محله پشت‌بازار خرم‌آباد کارگاه دارم و مشغول به کار مسگری و فروش صنایع‌دستی مسی هستم.
هنر مسگری یا تولیدات ظروف مسی چیست و چه صنایعی مشمول آن می‌شود؟
هنر مسگری شامل خلق ظروف یا اشیا از ورقات مس خام است که شامل ظروف غذاخوری و ظروف تزیینی است. کار سفیدگری ظروف مسی نیز از دیگر مهارت‌های لازم در این صنعت است.
چگونه این هنر را فرا گرفتید؟
از دوران نوجوانی به آثار و سبک زندگی سنتی علاقه داشتم و احیا هنر و سبک زندگی گذشتگان برایم لذت‌بخش بود. حدود ۱۳ سالگی به کار صنایع‌دستی مس گرایش پیدا کردم و به علت موروثی بودن این هنر و درگذشت اساتید قدیمی این صنعت هیچ استادکاری در شهر خرم آباد وجود نداشت که نزدش شاگردی کنم پس فقط تعدادی ظروف مسی قدیمی را خریداری کردم و مشغول سفیدکاری و تعمیر آنها شدم.
آیا فقط این تلاش کافی بود یا حضور استادکار هم لازم بود؟
نه به هیچ‌وجه کافی نبود و پس از گذشت چند ماه تلاش و چکش‌کاری پی‌درپی راهی شهر بروجرد مرکز صنایع‌دستی مسگری در استان لرستان شدم و پیدا کردن دکان مسگری در این شهر کار دشواری نبود
اما متاسفانه در ابتدا با بی‌مهری و شاید کم حوصلگی فعالین این رسته مواجه شدم و هیچکس حاضر به همکاری نبود تا اینکه هوا تاریک شد و آن زمان که یک نوجوان بودم به شدت دلگیر شدم. عکس مرحوم آیت‌الله بروجردی روی یکی از دکانها به چشمم خورد که یکی از علمای دینی کشور در بروجرد بودند، در همین اثنا پیرمردی چکش‌زنان از سوی یکی از دکانها گفت: مشکل‌ات چیست جوان؟ گفتم مسگرم اما مهارت مسگری را کامل بلد نیستم و او کسی جز استاد ابوالقاسم مشتاق از اساتید مطرح مسگری نبود که به لطف ایشان هنر سفیدگری ظروف مسی را به‌طور کامل فراگرفتم.
آیا فقط یک استاد برای بهبود هنر دست شما کافی بود؟
نه هرگز. پس از آموزش سفیدگری در محضر استاد مشتاق حدود ۳ سال به کار سفیدگری مس در شهر خرم‌آباد مشغول شدم و بعدها به‌طور اتفاقی با استاد قدر محمود گندمکار آشنا شدم که ۳۰۰ سال موروثی مسگر بودند، اصالتا بروجردی بودند و به سبک صفویه کار می‌کردند. ساخت بسیاری از ظروف مسی را از این استاد برجسته فراگرفتم.
اما هنوز کارم کامل نشده بود که به علت علاقه زیاد به کارم راهی اصفهان شدم در آنجا هم پیدا کردن یک استاد با قدرت بیان و حوصله گفتن پیدا نشد و شب فرا رسید و دوباره ناامید شدم که باز هم ضرب آهنگ چکشی غصه آن شب را شکست و این بار با استاد قدر مسگری در ایران استاد سید محمدعلی دادخواهی آشنا شدم که حاصل این آشنایی این بود که فوت و فن دیگ‌سازی را از ایشان آموختم.
در حال حاضر آیا کارگاهی برای آموزش دارید؟ چه تعداد هنرجو دارید؟
بله هم اکنون در محله پشت بازار خرم‌آباد کارگاه دارم که در کارگاه کار پذیرش و ساخت سفارش مشتری‌ها را انجام می‌‌دهم و فعلا هنرجو نداریم مگر در حد افراد خانواده. به علت پر زحمت بودن و زمانبر بودن صنایع مس این صنعت متقاضی چندانی ندارد.
فروش محصولات شما چگونه است؟ غرفه یا بارازچه ثابتی دارید؟
فروش کار مس متاسفانه زیاد نیست البته اخیرا بحران کرونا و ضعف معیشتی مردم هم در آن دخیل است و در کل مشتریان خاص خود را دارد که کار پذیرش و ساخت سفارشات و نیز تعمیرات سفیدگری را در کارگاه انجام می‌دهیم و در باب فروش در بازارچه صنایع‌دستی باغ گلستان واقع در قلعه تاریخی فلک‌الافلاک خرم‌آباد نیز غرفه دارم که مشغول به کار فروش و عرضه ظروف مختلف مسی به شهروندان و هم‌وطنان عزیز هستیم.
گزارش صوتی و تصویری:
فیلم مسگر خرم آبادی برای مشاهده مابقی فیلمها اینجا کلیک کنید:
گزارش تصویری از مسگر خرم آبادی
بیشترین مشتری های تولیدات مس از چه طیفی هستند؟
چون مس با ظروف ارتباط دارد طبیعتا بیشترین مشتریان ما بانوان و بویژه بانوان خانه‌دار هستند.
ظروف مسی چه مزیتی برای بانوان دارد؟
از این رو که هر انسان روزانه به ۱/۵ تا ۲ گرم مس نیاز دارد بیشترین سفارشات این صنعت مربوط به ساخت دیگ و قابلمه است و حتی از طریق نوشیدن آب در یک لیوان مس تامین می‌شود. فارغ از بحث احتیاج بدن به فلز مس با ریختن آب در لیوان مسی، میکروب آب از بین می‌رود. کلا ظروف مسی در زمان پخت وپز به دلیل پخش حرارت یکنواخت در فرآیند پخت، غذای باکفیتی تحویل می‌دهند. خیلی از بانوان خانه دار و آشپزهای حرفه‌ای تولید ماست چکیده، مربای خوشرنگ و پخت انواع غذاهای خوشمزه اصیل ایرانی را فقط از طریق قابلمه مسی توصیه می‌کنند.
آیا تنها مزیت ظروف مسی در کاربرد آن برای تزیین یا پختن و پز است؟
خیر. از آنجایی که فلز مس، فلز تقریبا گرانبهایی است هر کس ظروف مس را خریداری کند هر زمان که خواست به علت نیاز مالی یا تنوع می‌تواند آنها را بفروشد و با پولش ظروف یا مایحتاح دیگری خریداری کند لذا خرید ظروف آشپزخانه یا تزیینی مسی تنها محدود به یک ظرف معمولی نبوده و به عنوان سرمایه‌‌ای برای خریدار محسوب می‌شود که همیشه هم بازار فروش دارد.
برای تنوع سلیقه و افزایش فروش، محصولاتتان از چه روشهایی استفاده می‌کنید؟
از تلفیق ظروف سنتی و پایه صنعتی استفاده می‌کنیم که ظروف سنتی و پایه‌دار صنعتی جدید را کنار هم می‌چیینم و یا علاوه بر سفیدکاری درون ظروف قسمت بیرونی ظرف را هم سفید کرده و ظرفی کاملا سفید تحویل مشتری می‌دهیم.
فراگیری آموزش و راه‌اندازی یک‌کارگاه کوچک تولیدات مسی چه میزان هزینه نیاز دارد؟
به منظور فراگیری این صنعت خرید ورقه مس خام برای شروع هزینه چندانی ندارد اما ادامه کار تمرین و ممارست زیادی می‌طلبد و کسب درآمد از آن حتما مستلزم سرمایه‌‌ای کلان و تولید و فروش عمده است.
مواد اولیه یا وسایل مورد نیاز این صنعت را از کجا تهیه می‌کنید؟
عموما مس خام مورد‌نیاز همه استانهای ایران از بازار شهید باهنر استان کرمان تامین می‌شود و یا از آنجا خریداری و در استانهایی مانند یزد، اصفهان، زنجان و غیره….. نیز به فروش می‌رسد.
مزیت و کاربرد ظروف مسی نسبت به دیگر ظروف در چست؟
ظرف مسی نسبت به دیگر ظروف بیان گر اصالت و سبک زندگی و پذیرایی ایرانیان است و در صورت خسته شدن از آن و یا حتی نیاز مالی مالک امکان فروش دارد اما دیگر ظروف مانند بلور، چینی و استیل و… گران خریداری می‌شوند و در صورت استفاده بسیار کم‌بها به فروش می‌رسند.
چه پیشنهادی برای بانوان دارید که میزان خرید و استفاده بیشتری از ظروف دارند؟
حتی‌الاامکان از ظروف مسی استفاده کنند ولو در حد استفاده از یک قاشق یا لیوان باشد به گفته پزشکان روزانه بین ۱/۵ تا ۲ گرم مس برای بدن نیاز است که از طریق ظرف مسی جبران می‌شود. خاصیت ضد میکروبی دارد و پزشکان دیگر خواص مس را اینگونه اعلام کردند؛ ضدالتهاب، ضد میگرن‌های عصبی،ضد واریس است، سبب استحکام شریان و مویرگهاست، موجب جلوگیری از بیماری‌‌های قلبی ست. با تنظیم سوخت و ساز گلوکز به کنترل دیابت کمک می‌کند و تسکین‌دهنده دردهای مفاصل و آرام‌بخش اعصاب است.
تشخیص ظرف مسی اصل از شرکتی چگونه است؟
ظرف مسی دست‌ساز اصلی دارای دو شیار در دیواره و دیگری درکف ظرف است که بیانگر محل جوش ورق مس خام ست. ضخامت آن زیاد است و نیز نیاز به سفیدگری سالانه دارد اما ظروف شرکتی را باید ۳ ماه یکبار سفید کرد.
دلیل سفید کردن ظرف مسی چیست؟
مسگران از دیرباز داخل ظرف مسی را با فلز قلع سفید می‌کرده‌اند تا مس با غذا اکسایش پیدا نکند و موجب مسمومیت نشود لذا هر ظرف مسی یک الی دو بار در سال باید با فلز قلع اندود شده و سفید شود.
چه خواسته و انتظاراتی از مسئولین و دستگاه های متولی خصوصا میراث فرهنگی دارید؟
در وهله اول از زحمات و پیگیری‌های آقای قاسمی مدیرکل محترم اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان، دیگر مسئولین میراث‌فرهنگی آقای حمزه‌ای واحد آموزش و حمایت صنایع‌دستی و باباحسینی معاونت صنایع‌دستی این اداره‌کل تشکر و قدردانی می‌کنم. تنها خواسته بنده و اکثر هنرمندان از این نهاد اختصاص تسهیلات گسترده است خصوصا هنر مسگری که سرمایه زیادی می‌طلبد. وامی کم‌بهره با اعتباری حدود ۵۰ میلیون چاره‌ساز احیا و رونق این صنعت است و مبالغ اندک اصلا کاری از پیش نمی‌برد.
و در وهله دوم به مسئولین عزیز قول می‌دهیم با افزایش سرمایه و رونق کارگاه‌های مسگری امکان صادر کردن آن درحد بین‌الملل و به کشورهای حوزه خلیج فارس هم وجود دارد که تحول چشمگیری برای استان لرستان خواهد بود.
گفتگو: نرگس سپه‌وند
