هنرهای سنتی هر قومی برخاسته از ذوق، سلیقه و روحیات مردم آن قوم است. فنون ریسمان‌بافی در لرستان با ابزار بافت ساده و تکنیک پیچیده و منحصر‌به‌فرد، از هنرهای سنّتی و شاخص استان لرستان به‌شمار می‌آید که بر اساس نقش‌های متنوع و کاربردهای متفاوت و بر اساس پیچش و درگیری الیاف، بافته می‌شود. مهارت بافت این هنر سنّتی در سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی ناملموس به ثبت رسید
پایگاه خبری سنگ نوشته، یادداشت- در گذشته، ریسمان‌ها اکثراً برای استفاده در زندگی روزمره و نقشِ کاربردی آن، بافته می‌شدند و به ندرت جنبۀ تزیینی داشتند. ارزش ریسمان‌ها، به اندازه‌ای بود که مادران برای تهیۀ جهیزیۀ دختران، حتماً ریسمانی را در نظر می‌گرفتند و یا از ریسمان‌های سیاه و سفید به عنوان نمادی از پاکی و بدی استفاده می‌شد، به گونه‌ای که در زمان زایمان زنان، آن را دور تا دور رختخواب زن باردار حلقه می‌کردند تا ریسمان او را از آسیب و بدی دور نگه دارد. در حال‌حاضر نیز ریسمان‌ها، هم به عنوان نمادی از سنت گذشتگان و هم به عنوان نقش کاربردی خود، در مناطق عشایری و روستایی استفاده می‌شوند و در منازل روستایی و عشایری حتما ریسمانی وجود دارد که به میخ آویزان شده است. امروزه به دلیل جنبه‌های زیبایی‌شناسی هنرهای دستی از ریسمان‌ها با طرح‌های مختلف، در تزئینات منازل، استفاده می‌شود.
در لرستان، ریسمان‌ها بیشتر با نقش‌های ساده و هندسی و با رشته‌هایی از موی بز و گاهی میش، و پشمِ دست‌ریس و عموماً به رنگ سیاه و سفید، و معمولاً با قطر ۲ الی ۵ سانتی متر و طول ۱.۵ تا ۱۰ متر-و گاهی بیشتر- بافته می‌شوند. ریسمان‌ها به اندازه‌ای مستحکم بافته می‌شوند که توانایی تحمل وزن و فشارهای بسیار زیاد را داشته باشند. روش‌ها و فنون بافت آن‌ها، به صورت سینه به سینه و تا به امروز، ادامه یافته است.
ریسمان‌ها کاربردهای متفاوتی دارند، گاهی در زندگی روزمره، به عنوان نوارهای مخصوص حمل بار (مال بند)، برپایی سیاه چادرها، تاب بازی (چله یا هِرازگُ)، جمع آوری محصولات کشاورزی، جمع آوری هیزم، نگهداری از حیوانات، کاربرد دارند و گاهی جنبۀ تزیینی داشته و به عنوان آویزه‌ای مخصوص سرِحیوانات و تزیین سیاه چادرها استفاده می‌شوند. نقوش ریسمان‌ها بر اساس تکنیک بافت آن‌ها تغییر می‌کند. هر ریسمان بنا بر استحکامی که دارد در موارد مختلف استفاده می‌شود. تکنیک بافت، قطر نخ‌ها و تعداد نخ‌هایی که در ریسمان بافی، مورد استفاده قرار می‌گیرند، در استحکام، مقاومت و ضخامت آن نقش اساسی دارد. تعداد الیاف به کار رفته از ۴ لا (۴ رشته) تا ۲۰ لا (۲۰ رشته) متغیر است. البته نباید کمتر از ۴ لا نباید باشد. فنون ریسمان بافی در لرستان، تنوع بسیاری دارد از آن جمله می‌توان به دو گونه بافتِ گیس‌چِن و گیس‌چِن-لاچِن اشاره کرد.
ریسمان گیس‌چن
روش بافت این نوع از ریسمان در لرستان به این گونه است: ابتدا بافنده، طول ریسمان را در نظر گرفته، و به همان اندازه الیاف را می‌بُرد و سپس کلاف می‌کند. تنها ابزار به کار رفته در بافت ریسمان، نخ‌ها و ذوق خلاق و سر انگشتان توانای بافنده است. در بعضی از انواع بافت، بافنده ابتدا برای شروع کار، باید گوشه را ببافد. گوشه در واقع مهارکنندۀ تارهای ریسمان است تا بعد از بافت از یکدیگر جدا نشوند. گوشه کاربرد دیگری نیز دارد و آن این است که بعد از خاتمه بافت ریسمان و در موقع استفاده از آن، به عنوان یک قفل عمل می‌کند -به جای گِره – در واقع گوشه، حلقه‌ای است برای اتصال ریسمان و آویزان کردن آن.
در گذشته ریسمانی که گوشه نداشت از ارزش کمتری برخوردار بود، زیرا حلقه‌ای برای اتصال و آویزان کردن نداشت. معمولا برای بافت گوشه از مدل گیس‌چِن (گیس بافت) استفاده می‌شود. زیرا بافت ساده و راحتی نسبت به دیگر بافت‌ها دارد. بافت گوشه به این صورت است که بافنده وسط تارها را مشخص و آن‌ها را به دو قسمت چپ و راست تقسیم کرده و سپس از مرکز مشخص شده به سمت چپ و یا راست، شروع به بافت می‌کند، بعد از بافت حدود چند سانتی متر گیس‌چن -بستگی به اندازه دور حلقه در موارد و کاربرد ریسمان دارد- آن را برگردانده و به صورت یک حلقه بر روی نخ‌های روبرو گذاشته و با استفاده از نخ‌های چپ و راست شروع به بافت طرح اصلی ریسمان می‌کند. بعد از بافت گوشه تعداد نخ‌ها دو برابر می‌شود.
ریسمان گیس‌چن-لاچِن
لاچن گونه‌ای از بافت گیس‌چن است، که در آن رشته‌های سیاه یک طرف (لا) و رشته‌های سفید رنگ در طرف (لا) دیگر بافت قرار می‌گیرند. ابتدا دو رشته سفید در دست چپ و دو رشته سیاه در دست راست قرار گرفته و سپس بافت آغاز می‌شود. رشته‌های سفید رنگ با هم و رشته‌های سیاه رنگ با هم بافته می‌شوند و در نهایت سفیدها و سیاه‌ها در هنگام بافت از همدیگر جدا می‌شوند در هر رج یک بار سفید و یک بار سیاه بافته می‌شود در این روشِ بافتِ ریسمان از ۴.۶- ۸ -۱۲ رشته می‌توان استفاده کرد. این ریسمان در اندازه‌ها و در موارد مختلف کاربرد دارد. این نوع بافت نیاز به گوشه ندارد، در واقع برای بافت گوشه از همین نوع ریسمان استفاده می‌شود.
زهره رستگارفرد
کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی
