استان لرستان از حیث وجود آثار تاریخی و باستانی به دیار مفرغ مشهور است. مفرغ‌های لرستان تنها یک آثار هنری ساده نیستند بلکه گنجینه وسیع و گرانبهایی هستند که در این آثار دنیایی از افکار، عقاید، باورها، صنعت، هنر، شیوه های زندگی و افکار و اعتقادات اجتماعی و فرهنگی، دینی و غیره نهفته است.
پایگاه خبری سنگ نوشته، یادداشت، نرگس سپه‌وند- در خصوص جنس این فلز باید گفت مفرغ یا برنز قدیمی‌ترین آلیاژی است که انسان آن را تهیه کرده‌است، زیرا در معادن مس معمولاً فلز مس به‌طور طبیعی با قلع به صورت یک آلیاژ طبیعی وجود دارد به همین دلیل معمولاً نخستین ابزارهای مصنوعی فلزی که در قدیم توسط بشر ساخته شده غالباً از برنز است.
مفرغ لرستان، محصول هنر قومی کوهستانی است که هنری آمیخته به چابکی و چیره دستی با الهام از طبیعت اطرافشان داشته‌اند. نیروی تخیل این هنرمندان باستانی در روش کارشان اعجاب انگیز بوده که در انعکاس آن بر روی آثار مفرغی به وضوح نمایان است. برای نخستین‌بار در دهه ۱۹۲۰ و از طریق سوداگران اشیاء عتیقه و در بازارهای شهر هرسین و کرمانشاه و متعاقب آن در تهران، مفرغ لرستان وارد بازار اشیاء عتیقه شد و به جهانیان معرفی شد و اکنون در بسیاری از موزه‌های جهان مجموعه ای از این آثار وجود دارد.
کاربرد مفرغ‌سازی
اهمیت هنر برنز کاری لرستان، انتقال هنر و سنن اجدادی، انتقال مفاهیم و موضوعات مشترک مذهبی و بیان قانونمندیهایی است که برای همه اقوام سوارکار، جنگاور و کشاورز دنیای قدیم، به نحوی تحسین‌انگیز، دل‌نشین، پسندیده و ستودنی بوده‌است. اشیاء، وسایل و ابزار به جا مانده از هنرمندان خردمند زاگرس، بسیار و بی‌شمار است که از آنها می‌توان به جنگ‌افزارها شامل خنجر، شمشیر، گرز و… ساز و برگ سوارکاری، وسایل زینتی و انواع ظروف و وسایل پذیرایی مخصوص اشاره کرد.
ایران دارای پیشینه بسیار طولانی در امر ذوب سنگ معدن و استخراج فلز مس است، آثار بدست آمده از تپه قبرستان دشت قزوین متعلق به نیمه دوم هزاره پنجم پیش از میلاد، تپه علی کش در دهلران، تپه سیلک، تل ابلیس در بخش مرکزی رشته کوههای کرمان و کاوشهای بمپور و شهداد گویای این مطلب است. فلز کاران قدیمی به مرور در جهت بهره‌گیری از عناصر و ترکیب آنها، به ماده‌ای محکم تر از آلیاژ مس و قلع دست یافتند که اصطلاحاً برنز نامیده می‌شود. بدین ترتیب برنز به صورت یکی از برجسته‌ترین صنایع فلات ایران در آمد. عصر برنز در ایران به سه دوره فرعی تقسیم می‌شود که عبارتند از:
عصر برنز قدیم از ۲۰۰۰ – ۳۰۰۰ پیش از میلاد
عصر برنز میانه از ۱۶۰۰ – ۲۰۰۰ پیش از میلاد
عصر برنز جدید از ۱۲۰۰ – ۱۶۰۰ پیش از میلاد
ثبت ملی آثار مفرغی لرستان
در خصوص پیشینه مفرغ در لرستان یک باستان‌شناس از مفرغ‌های لرستان به عنوان نماد تاریخ و هنر این استان یاد کرد.
عطا حسن‌پور بیان کرد: مفرغ‌های کشف شده در لرستان گواه قدمت و تاریخ چندهزار ساله سکونت بشر در این منطقه و همچنین چیره دستی، هنر و ذوق سرشار سازندگان آنهاست.
این باستان‌شناس لرستانی اظهار داشت: مفرغ كاری لرستان وسیله ای برای انتقال هنر و سنن اجدادی، انتقال مفاهیم و موضوعات مشترك مذهبی و بیان قانونمندیهایی بوده است كه همه اقوام سواركار، جنگاور و كشاورز دنیای قدیم را در بر می گیرد.
حسن‌پور با بیان اینکه معرفی و حفاظت از این آثار ماندگار تاریخی لرستان در اولویت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان به شمار می‌رود، افزود: در همین راستا با پیگیری‌های صورت گرفته توسط این اداره کل ۱۰ اثر مفرغی استان اواخر بهمن ماه سال گذشته در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
حسن‌پور بیان داشت: این آثار شامل تبرزین مفرغی با نقش انسان، تبرزین مفرغی با نقش شیر، چاغو تیزکن با نقش بز کوهی، خنجر مفرغی، دسته چاغو تیزکن با نقش سر اسب، دسته چاغو تیزکن با نقش سر شیر، سر کلنگ مفرغی، سرعلم مفرغی، قوری لوله‌دار مفرغی و لیوان مفرغی هستند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و استان لرستان با اشاره به اینکه این آثار ثبت شده در حال حاضر در موزه قلعه فلک‌الافلاک خرم آباد در معرض نمایش قرار دارند، بیان کرد: با ثبت این ۱۰ اثر مفرغی، تعداد آثار مفرغی لرستان در فهرست آثار ملی به ۱۴ اثر رسید.
نرگس سپه‌وند
